دانستن نخستین های عکاسی می تواند برای علاقمندان به عکاسی و هر ایرانی جالب توجه باشد ، در این نوشته این مطالب را برای شما فراهم نموده ام ، امیدوارم مورد توجه شما قرار گیرد.

نخستین عکاس ایرانی

نخستین مرد عکاس ایرانی را برخی پژوهشگران تاریخ عکاسی ایران شاهزاده ملک قاسم میرزا دانشته اند که به روز داگروتیپ بر روی صفحه  نقره عکاسی میکرده است .

و عده ای ناصر الدین شاه قاجار را نیز به سبب علاقه بسیار او به این فن ، از آغاز گران ایرانی عکاسی برشمرده اند . شاه عکاسی را از عکاس فرانسوی به نام فرانسیس کارلهیان که به همراه فرخ خان امین الدوله برای آموزش و ترویج عکاسی به ایران آورده شده بود آموخت.

اعتماد السلطنه در کتاب خاطراتش بارها به عکاسی توسط شاه اشاره کرده است .

در آلبوم خانه کاخ گلستان نیز عکس های بسیاری موجود است که عکسبرداری آنها توسط ناصر الدین شاه  انجام گرفته است .

آقا رضا عکاسباشی، حسنعلی عکاس ، آقا یوسف  عکاس ، امیر جلیل الدوله  قاجار ، میرزا اجمد صنیع السلطنه ، ابوالقاسم ابن محمد تقی  نوری ،  میرزا ابراهیم خان عکاسباشی ، آنتوان خان سوریوگین و عبدالله قاجار از دیگر عکاسان پرکار و نامدار دوران قاجار به شمار می آیند که نمونه آثار آنان در میان مجموعه های باقیمانده از دوران قاجار و نزد اشخاص  به فراوانی دیده می شود .

نخستین عکاسی در شب (در ایران )

نخستین عکاسخانه ای که توانست در شب عکس برداشته و بر آن تبلیغ بکند عکاسخانه « محمدجفر خادم » نزدیک  چهارراه حسن آباد بود تا آن زمان بجز در روز و توسط نور آفتاب گرفتن عکس مقدور نبود ) وی با به کارگیری نور مصنوعی چراغ های الکتریکی توانست در عکاسخانه خود که تا آن زمان فقط  با استفاده از نور روز عکس برداری امکان پذیر بود ، امکان عکس برداری در محیط بسته  عکاسخانه را در روز و شب فراهم کند .

عکس برداری به این روش به دلیل به کارگیری نیروی الکتریسیته بسیار گران و تقریباً  ۳ برابر قیمت عکس هایی بود که در نور روز گرفته می شد.

نخسین عکسی که عکس را به روش صفحه نقره ای چاپ کرد

نخستین آغاز گران عکاسی در ایران ، اروپائیانی از  کشورهای روسه ، فرانسه ،  اتریش و ایتالیا بودند که در مدرسه دارالفنون نیز تدریس می کردند . عکاسی نیز پس از ۱۸۶۰ در برنامه های درسی دارالفنون گنجانده شد. نخستین خارجی که در ایران با روش صفحه نقره عکسبرداری کرد دیپلمات جوان روسی به  نام نیکلای  پاولوف  بود .

پس از وی ژول ریشار فرانسوی نیز که در حدود سالهای ۱۸۴۴- ۱۸۴۶ به ایران آمد با این روش عکسبرداری کرد و سپس در دارالفنون به تدریس زبان فرانسه پرداخت وی پس از آنکه دین اسلام را برگزید .

نام « میرزا رضا خان » را برای خود انتخاب کرد. « کرشیش »  اتریشی معلم توپخانه دارالفنون  و فوکتی ایتالیایی نیز از نخستین کسانی بودند که دست به تجربیاتی اندک در عکاسی زدند . در کتاب الماثروالاثار  تالیف محمد حسن خان اعتماد السلطنه که به سال  ۱۳۰۷ قمری تالیف یافته است مطلبی با عنوان ترویج علم و عمل عکس به این شرح آمده است  که خالی از خطای تاریخی در برشمردن وقایع صحیح تاریخ عکاسی ایران نیست . « علم عکاسی که از شعب علوم طبیعی است ، در این عهد ( ناصری)  جاوید مهد ، رواج گرفته و انتشار یافت .

اگرچه  نمونه آن در اواخر سلطنت مرحوم محمدشاه به دست ریشارخان سرتیپ ، معلم زبان فرانسه و انگلیسی و غیره ارائه شد ، اما اصل شیاع و تکمیل این صنعت و انتشار عمل عکس را که مسیو  ریشارخان آورده و بر روی صفحنه نقره ای می انداختند . اسمش را داگئروتیپ  می گفتند به اسم شخصی است که مخترع آن بود … اینک شماره اساتید عکاسین و مواقع عکاسخانه ها در دارالخلافه طهران و سایر بلاد معظمه ایران صعبویت و  اشکالی به کمال دارد .

بدین ترتیب می توان گفت که عکاسی در اواخر حکومت  محمدشاه قاجار یعنی در سالهای قبل از ۱۲۶۴ قمری که ناصرالدین شاه قاجار به سلطنت رسید به ایران وارد شده است درست بعد از سه سال که از اختراع عکاسی به روش داگروتیپ در فرانسه گذشته بود .

این پدیده نوظهور به کشور ایران راه پیدا کرد . عکاسی پس از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه با توجه به اشتیاق فراوان شاه ، دوران پیشرفت و تعالی خود را تا مرزهای هنر گسترش داد .

اولین عکاس خانه عمومی در ایران

در آغاز رواج فن عکاسی در ایران ، نخستین عکاسخانه در تهران عکاسخانه مبارکه همایونی در کاخ گلستان بود که به فرمان ناصرالدین شاه و برای امور شخصی و دولتی در دربار ایجاد شده بود که همگان به آنجا راه نداشتند . اما پس از چندی نخستین عکاسخانه برای استفاده عمومی به فرمان ناصرالدین شاه در تهران تاسیس شد .

در روزنامه دولت علیه ایران که به سال ۱۲۸۵  هجری قمری منتشر شده ، اعلانی درباره تاسیس این عکاسخانه عمومی به شرح زیر آمده است :

اعلانات چون اغلب مردم زیاده از خد مایل و راغب هستند که عکس خود را بیاندازد و در عکاسخانه مبارکه دولتی همه کس نمی توانست برود و عکس خود را بیاندازد ، عکاسباشی عباسعلی بیگ آدم خود را ، که مدتها در زیر دست او بوده و تربیت شده و در عکاسی کمال مهارت را پیدا کرده بود .

قرار گذاشت در خیابان جباخانه مبارکه ( باب همایون کنونی ) حجره ای ترتیب و اسباب  عکاسی آماده نماید تا هر کس را میل انداختن عکس خود باشد ، در آنجا رفته عکس بیاندازد و قیمت آن هم موقوف  به بزرگ و کوچکی  عکس است : عکس بزرگ  یکی چهار هزار « دینار »  است تا دوازده  عدد . پس از آن ، هر کس زیادتر طالب باشد ، یکی سه هزار دینار است ، عکس کوچک یکی دو هزار دینار است تا دوازده عدد . بعد از آن هر کس زیادتر بخواهد یکی سی « شاهی » است .

از این تاریخ به بعد ، گشایش عکاسخانه ها در تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران مانند اصفهان ، مشهد ، شیراز ، تبریز  و رشت رو به فزونی بوده است  چنانکه اعتماد السلطنه در کتاب الماثر  و الاثار که تاریخ چه سال فعالیت های سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی دوران ناصری را در بر دارد ، تعداد عکاسخانه ها و استادان عکاسی را در تهران و سایر بلاد ایران بسیار زیاد و خارج از حد شمارش نوشته است .

نخستین عکاسان زن ایرانی

نخستن عکاسان زن ایرانی را باید در میان زنان حرمسرای ناصرالدین شاه قاجار که خود شیفته این فن بود جستجو کرد در برخی از آلبوم های ناصری که در آلبوم خانه کاخ گلستان موجود  است آثاری از این زنان عکاس که به طور تفننی به عکاسی می پرداخته اند دیده می شود  امام نخستین زن ایرانی که به صراحت بر عکاسی او اشاره رفته ، عزت ملک خانم ملقب به اشرف السلطنه همسر محمد حسن خان اعتماد السلطنه وزیر انطباعات دوران ناصری است که عکاسی را از شاهزاده محمدمیرزا پسرعموی خود فرا گرفته است . اعتماد السلطنه  در کتاب  ارزشمند خود ، روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه که شامل وقایع چهل سال زندگی پرماجرای وی در دربار ناصرالدین شاه است ، بارها  به عکاسی وی اشاره کرده است  شرح روشنگری را نیز یکی از بستگان اشرف السلطنه در مقدمه چاپ های بعدی این کتاب در معرفی اشرف السلطنه و فعالیت های او از جمله عکاسی نوشته است .

از دیگر عکاسان زن ایرانی می توان به زنان خانواده معیرالممالک اشاره کرد که به لحاظ آشنایی معیر و دارا بودن عکاسخانه ای  مجهز در منزل شخصی امکان  عکسبرداری توسط زنان وی فراهم بوده است .

دو تن از زنان دوران ناصری نیز به نام های فاطمه سلطان خانم همسر میرزا حسنعلی عکاس و عذرا خانم  همسر آقای یوسف عکاس که از عکاس باشی های شابه بوده اند به عکاسی می پرداخته اند . همسر و دختر آنتوان   خان سوریوگین ، عکاس نامدار دوران ناصر تا رضا شاه را نیز باید در شمار نخستین  زنان عکاس در ایران نیاورد .

نخستین عکاس آثار تاریخی ایران

لوئیجی پشه (Luigi Pesce ) سرهنگی از  اهالی ناپل ایتالیا و معلم پیاده نظام ارتش ایران که خود عکاسی پرشور و شوق بود در ۱۸۴۸ به ایران مهاجرت کرد تا فرماندهی کل قوای پیاده نظام ایران را برعهده گیرد وی نخستین عکس ها را به روش کلودیون تر از آثار باستانی تخت جمشید و برخی مناظر شیراز گرفته است .

پشه این عکس ها را با هزینه خود و در سفری که به فوریت « به طرز چاپاری » به شیراز رفته گرفته و در آلبومی  به ناصر الدین شاه قاجار اهدا کرده است . این آلبوم که قدیمی ترین آلبوم موجود در آلبوم خانه کاخ گلستان است نمونه های دیگری نیز در کتابخانه های مشهور دنیا دارد .

آلبوم پشه از جهات بسیاری قابل اهمیت است این آلبوم اولین گزارش تصویری و نخستین عکس های مستند و اولین عکس ها از آثار باستانی را در خود جای داده است .

نخستین انجمن  عکاسی

از جمله مهمترین و چشمگیرترین فعالیتها  در زمینه عکاسی در ایران ، تاسیس انجمن عکاسی آبادان در سال ۱۳۳۷ است . این اقدام ، اولین گام برای ایجاد کانون فعالیت سازمان یافته عکاسی در ایران بود که سعی در پرورش ذوق علاقه مندان به عکاسی در قالب سازمانی دولتی ( شرکت ملی نفت ایران ) د اشت .